نگارش موسیقی ۲ 

دیرند

همانطور که پیشتر اشاره کردیم، موسیقی در زمان جریان دارد در نتیجه در نگارش آن لازم است ارزش‌های زمانی(دیرند) هر نغمه را نیز در کنار نواک آن مشخص کنیم. برای مشخص کردن دیرند نغمه‌ها، نت‌ها را با شکل‌ها‌ی متفاوتی نشان می‌دهیم و همچنین اشکال مختلفی نیز برای نشان دادن فقدان صدا(سکوت‌ها) استفاده می‌کنیم. این اشکال زمان‌بندی ثابتی برای نغمه‌ها تعیین نمی‌کند بلکه نسبت دیرند هر نت به سایر نت‌ها را نشان می‌دهد. در جدول زیر این اشکال و دیرند نسبی آن‌ها را مشاهده می‌کنید.

اجزای نت

همانطور که مشاهده می‌کنید، نت گرد تنها  یک سر بیضی شکل دارد اما باقی نت‌ها علائمی اضافه دارند که به سر بیضی شکلشان متصل شده است. خط قائمی که به این نت‌ها وصل شده را دم یا دسته (Stem) و خطوط چنگک مانندی که به نت‌های چنگ ،دولا چنگ و … متصل است را پرچم (Flag) می‌نامیم. سر بیضی شکل نت‌ها که محل آنها روی خطوط حامل را مشخص می‌کند را نیز به نام سرنت(Head)  می شناسیم.

جهت دسته‌ی نت‌ می‌تواند به سمت بالا یا پایین باشد و این تفاوتی در ارزش زمانی آن‌ ایجاد نمی‌کند اما قوائد نگارشی حکم می‌کند که هرگاه سر نت از خط سوم حامل بالاتر باشد، دسته باید به سمت پایین و هرگاه پایین تر از خط سوم باشد دسته باید به سمت بالا قرار گیرد و زمانی هم که سر نت روی خط سوم باشد، جهت دسته‌ی آن از نت‌های اطراف پیروی می‌کند. برای درک بهتر این موضوع به تصویر زیر دقت کنید.

گروه بندی نت‌ها

گاه پیش می‌آید که چند نت پرچم دار که کنار یکدیگر قرار گرفته و از نظر مفهوم موسیقایی به یکدیگر مرتبط هستند را به صورت گروهی بنویسیم در این صورت پرچم را حدف و به جای آن خطوطی افقی به نام شاهین(Beam) قرار می‌دهیم. تصاویر زیر نحوه‌ی نگارش نت‌ها با استفاده از شاهین را نشان می‌دهد.

در مورد محل قرار گیری سکوت‌ها آزادی عمل بیشتری وجود دارد و تقریبا هرجایی از خطوط حامل می‌توان آنها را قرار داد با این حال بهتر است مانند شکل زیر عمل کنیم.

خط اتحاد و اتصال

 

اگر به دیرند نسبی نت‌ها و سکوت‌ها در جدول صفحه‌ی قبل دقت کنید متوجه می‌شوید که دیرند هر کدام نسبت به نت یا سکوت قبلی نصف شده است. اما گاه لازم می‌شود که بخواهیم نتی را با دیرندی مابین دیرندهای موجود در جدول بنویسیم. برای این منظور از خطی منحنی به نام خط اتحاد استفاده می‌ کنیم که سر دو نت هم نام و هم‌صدا را به هم وصل کرده و دیرند آن‌ها را با یکدیگر جمع می‌کند. در شکل‌های زیر نحوه‌ی صحیح نگارش خط اتحاد را مشاهده می‌کنید. 

بدیهی است که استفاده از خط اتحاد برای سکوت‌ها معنایی ندارد چرا که مرز جدا کننده‌ای میان دو سکوت پشت سر هم وجود ندارد و لاجرم دیرند‌شان با یکدیگر جمع می‌شود.

خط دیگری نیز به نام خط اتصال وجود دارد که از نظر ظاهری بسیار شبیه به خط اتحاد است اما کاربرد آن کاملا متفاوت است. این خط سر دو یا تعداد بیشتری نت ناهم‌صدا را به یکدیگر وصل می‌کند و مشخص می‌کند که این نت‌ها باید به شکل پیوسته و بدون قطع اجرا شوند. در شکل‌های زیر نحوه‌ی صحیح نگارش خط اتصال را مشاهده می‌کنید.

نقطه و دو نقطه

روش دیگری نیز برای نشان دادن دیرندهای مابین دیرندهای موجود در جدول وجود دارد. در این روش نقطه یا نقطه هایی جلوی سر نت قرار می‌دهیم.

ـ اگر یک نقطه جلوی سر یک نت یا سکوت باشد ارزش زمانی آن مساوی می‌شود با خود نت یا سکوت، به اضافه‌ی نصف آن

ـ اگر دو نقطه جلوی سر یک نت یا سکوت باشد ارزش زمانی آن مساوی می‌شود با خود نت یا سکوت به اضافه‌ی نصف آن و نصفِ نصفِ آن

نگارش دینامیک

در فصل اول اشاره کردیم که دامنه‌ی موج با شدت و بلندی صدا مرتبط است. یعنی هرچه انرژی بیشتری به جسم نوسان کننده وارد شود صدایی که از آن حاصل می‌شود بلندتر خواهد بود. این بُعد از صدا را در نت‌نویسی با علائمی نشان می‌دهند که زیر نت‌ها نوشته می‌شود. این علائم در واقع حروف مخفف یک سری واژه هستند که سطح بلندی صدا را توصیف می‌کنند. این واژه‌ها، معنی آن‌ها و حروف مخفف‌شان را در جدول زیر مشاهده می‌کنید.   

همانطور که از معنی واژه‌ها مشخص است، این علائم کاملا احساسی و نادقیق هستند و حتی ممکن است هر اجرا کننده‌ای برداشت متفاوتی از آن‌ها داشته باشد. با این حال با توجه به این که درک شنوایی انسان از مفهوم بلندی صدا نیز چندان دقیق نیست تا حدود زیادی کارآمد هستند.

نکته: در علوم مهندسی صدا که دقت بیشتری در این زمینه لازم است از واحد دقیق تری  به نام دسی‌بل(db) استفاده می‌شود که توضیحات بیشتر راجع به آن را در پیوست فلان می‌توانید بخوانید.

دو نشانه‌ی دیگر نیز در رابطه با دینامیک صدا وجود دارد که بسیار پرکاربرد است‌ و برای تغییر تدریجی دینامیک استفاده می‌شود. این علامت‌ها عبارتند از

این دو علامت زیر تعدادی نت قرار می‌گیرند که قرار است تغییر تدریجی در طول آنها رخ دهد و معمولا پیش و پس از آنها دینایمک مبدا و مقصد مشخص می‌شود در تصویر زیر نحوه‌ی صحیح نگارش این علائم را مشاهده می‌کنید.

نکته‌ی مهمی که لازم است در اینجا ذکر شود اینست که لیست کامل علائم نگارشی در موسیقی بسیار مفصل تر از مواردیست که در این بخش به آن‌ها اشاره شد و با توجه به گستردگی و پیشرفت دائمی تکنیک‌های آهنگسازی و نوازندگی، هر روز نیز بر موارد این لیست افزوده می‌شود. با این حال در این بخش به پایه‌ای‌ترین و پرکاربرد ترینِ این علائم پرداخته شد و  لیست کامل‌تر علائم نگارشی شامل  نشانه‌های تکرار، نشانه‌های تعیین سرعت، نشانه‌های مربوط به جنبه‌های کیفی موسیقی و…  به بخش دیگری موکول شده است.

آیا این نوشته برایتان مفید بود؟

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *